Opis dojścia

Jaskinia znajduje się w górnej części Doliny Kluczwody. Najłatwiej dojść/dojechać od drogi krajowej nr 94 Olkusz-Kraków (zjazd w Białym Kościele). Dojazd do jaskini jest bardzo dobrze oznaczony tablicami informacyjnymi, zarówno przy głównej drodze jak i we wsi.

Opis jaskini

Jaskinia posiada trzy otwory, dwa u podnóża skal, trzeci wyżej wśród skałek na zboczu doliny. Jaskinie tworzy urozmaicony system korytarzy położonych na mniej więcej jednym poziomie. Niektóre z podziemnych pustek osiągają znaczne rozmiary (40-10 m Hala Wielka Dolna, podobne rozmiary ma Sala Tronowa). W jaskini odnaleziono ślady osadnictwa neolitycznego i liczne szczątki zwierząt prehistorycznych. Jaskinia posiadała niegdyś bogata szatę naciekowa, jednak 100 letni okres niekontrolowanego ruchu turystycznego doprowadził do jej niemal całkowitego zniszczenia. Resztki szaty ocalały jedynie w partiach poznanych niedawno i trudno dostępnych W jaskini stwierdzono występowanie 5-ciu gatunków nietoperzy. Badania stwierdziły kontynuowanie się znanych korytarzy wgłąb masywu ku południowi, próba przedostania się do nich było kopanie w Sali tronowej (korytarz nie naniesiony na planie). Temperatura w jaskini wynosi 7-8° C.

Jaskinia czynna jest od 9 kwietnia do 30 listopada w godzinach 9.00 do 16.00 (od 1 maja do 31 sierpnia czynna do godziny 17).. Długość trasy turystycznej wynosi 700 metrów, z 975 metrów długości całej jaskini, a zwiedzanie zajmuje ok. godziny. Jaskinie zwiedza się w grupach z przewodnikiem, a całość posiada elektryczne oświetlenie W korytarzach jaskini umieszczono gipsowe makiety zwierząt i ludzi pierwotnych. Dla celów turystycznych wykorzystuje się obecnie tylko jeden otwór, najbardziej wysunięty na północ i największy, o kształcie odwróconej gruszki. W jego stropie widoczne są kotły wirowe, a w dnie rynna denna świadczące o przepływie wody. Z otworu przechodzimy do Hali wielkiej Dolnej o długości 40 metrów i szerokości od 4 do 10. Średnia wysokość sali wynosi 5 m. Wytyczona ścieżka przebiega lewa częścią sali i omija miejsce, gdzie zima tworzą się interesujące nacieki lodowe. Po kilkunastu metrach dochodzimy do wylotu korytarza o nazwie Niedźwiedzie Jamy. Przed wejściem znajduje się ładny wodospad naciekowy, u którego podnóża wykształciła się ciekawa forma przypominająca kropielnice, często napełniająca się woda. Nazwa Niedźwiedzie Jamy pochodzi od wygładzeń skały utworzonych przez ocierające się niedźwiedzie (szlify niedźwiedzie). Wchodzimy po kilku stopniach do wysokiego korytarza z pewna liczba ocalałych nacieków Na jego końcu znajdują się wymycia nazwane Niedźwiedzimi Tronami. Wracamy do Hali wielkiej Dolnej której przedłużeniem jest Jama Hieny (makieta). Z tego miejsca przechodzimy 35 metrowym wysokim Korytarzem Gotyckim w okolice drugiego otworu. Dalej idziemy w głąb masywu korytarzem o nazwie Przesmyk Długi niegdyś wypełnionym osadami usuniętymi podczas badań w XIX wieku. Równolegle do niego ciągną się nowoodkryte partie niedostępne dla turystów o nazwie Przesmyk Równoległy z ładną szata naciekowa. Przesmykiem Długim dochodzimy do prostopadłego korytarza, gdzie zachowały się fragmenty wyższego pietra jaskini. Idziemy nim w lewo i wchodzimy do Sali z Kotłami z wielką wantą po środku z powodu znajdującej się w niej dziury zwanej Śmietnikiem W stropie znajdują się kotły wirowe. Przechodzimy w lewo, potem w prawo i dochodzimy do schodków z poręcza W tym miejscu znajduje się polka zwana Hotelikiem, która służyła grotołazom jako miejsce noclegu. Po schodkach dostajemy się na wyższy poziom. Z prawej strony za barierka znajduje się wejście do niedostępnego dla turystów korytarza - 40-ki (Tunelu Speleologów) o długości ok 75, posiadającego miejscami ładną szatę naciekowa. My wchodzimy do Sali Tronowej (Hali Wielkiej Górnej o długości 40 m i wysokości do 6 m. W jej środkowej części uruchomiono w 1985 roku ekspozycje poświęcona jaskini. Sala kończy się zamulonym korytarzem, w którym prowadzone są wykopy w celu dojścia do nowych, ni odkrytych partii. W północnej części Sala Tronowa łączy się z Kostnicą, której dno leży 4 metry niżej niz. Sala Tronowa. Podczas kopania w dnie Kostnicy odnaleziono liczne szczątki zwierząt prehistorycznych i odkryto 50 m korytarzy leżących poniżej Następnym odgałęzieniem Sali Tronowej są Czapki zwane tak o wymyć w stropie. Ich końcowa cześć zbliża się do Niedźwiedzich Tronów we wstępnej części jaskini. W Czapkach znajdują się podpisy turystów, z których najstarszy czytelny pochodzi z 1903 roku. Z Sali Tronowej wracamy schodkami i przechodzimy w okolice trzeciego otworu. Po drodze mijamy niedostępny dla turystów korytarz zwany Widłami Wchodzimy po schodkach do Sali Człowieka Pierwotnego zwanej tak z powodu neolitycznych znalezisk (makieta). Występują tu licznie duże pająki Meta Menardi, które często można spotkać w okolicznych jaskiniach. Niegdyś jaskinie opuszczało się bliskim, leżącym wśród wyższych skałek trzecim otworem. Obecnie wracamy do otworu którym wchodziliśmy do jaskini.

Historia eksploracji

Można sądzić, ze z uwagi na położenie otworów jaskinia znana była od dawna. Najstarsza wzmianka pochodzi z roku 1853 z "Wspomnień z podroży po kraju" Wojciecha Jastrzębowskiego. W latach 1871-73 badania jaskini prowadził Jan Zawisza. Znalazł on ślady paleniska oraz narzędzi krzemiennych i kościanych. Sporządził tez pierwszy niedokładny plan jaskini. Zakrojone na szeroka skale badania jaskini prowadził w latach 1884-86 Gotfryd Ossowski. W czasie badań wykonano szereg wykopów i znaleziono liczne szczątki zwierząt m. in. niedźwiedzia jaskiniowego, lwa, renifera, hieny jaskiniowej. Znaleziska były tematem licznych publikacji. Ossowski jest również autorem funkcjonującego do dziś nazewnictwa wielu części jaskini. Od końca XIX wieku jaskinia jest licznie odwiedzana. Otwory właściciel zamknął drewniana obudowa a za wstęp pobierał opłatę W roku 1939 schronienie w jaskini znalazło kilkaset osób, które przebywały w niej ok. 2 tygodnie. Po wojnie otwory jaskini pozostały nie zabezpieczone, co doprowadziło do znacznej dewastacji i zaśmiecenia jaskini. W roku 1966 uznano jaskinie za pomnik przyrody. W 1967 otwory jaskini zostały zamknięte i rozpoczęto jej przystosowanie do masowego zwiedzania. Prace zakończono w 1971 r. W roku 1977 oprawiono oświetlenie, a obecny kształt przygotowania turystycznego pochodzi z lat 1982-84.

Współczesna działalność grotołazów przyczyniła się do wielu odkryć W latach 50-tych Krakowski Klub Grotołazów odkopał przejście do tzw. 40-ki znanej już Ossowskiemu, lecz później zasypanej. W 1967 odkopano znane wcześniej partie pod Kostnica i odkryto tam nowe korytarze. W roku 1968 odkopano w sali pod Hotelikiem odkopano kilkumetrowy korytarz z naciekami (A. Górny). W roku 1969 i 1980 odkryto Przesmyk Równoległy o długości ok. 100 m (M. Czepiel, A. Górny).

Bibliografia

Szelerewicz M, Górny A., 1986, "Jaskinie Wyzyny Krakowsko-Wielunskiej", PTTK "Kraj", Krakow-Warszawa

Oficjalna Polska Strona Taternictwa Jaskiniowego przy KTJ PZA - Epimenides

Strona Jaskini Wierzchowskiej Górnej - link

Zdjęcia

Polski Niekomercyjny Przewodnik Turystyczny - www.latawce.netstrefa.pl